Trong đạo Công giáo – Công giáo Roma, bên cạnh tổ chức mang tính chất hành chính điều khiển hoạt động của Giáo hội như Giáo triều Vatican, địa phận (hay còn gọi là giáo hội địa phương) và giáo xứ (hay còn họi là giáo hội cơ sở) thì còn có hệ thống các dòng tu.
Theo Giáo luật ban hành, dòng tu là những cộng đồng tín hữu từ bỏ cuộc sống trần thế để cống hiến trọn đời cho việc nhà Chúa, để góp phần xây dựng giáo hội và cứu rỗi cho nhân loại. Khi chấp nhận cuộc sống tận hiến tu trì trong các dòng tu thì các tín hữu không những phải điều chỉnh đời sống của mình cho phù hợp với luật riêng của Tu hội mà còn phải tuyên hứa giữ trọn các lời khuyên phúc âm theo quy định của Bộ Giáo luật Công giáo năm 1983, cụ thể Lời khuyên Phúc Âm về đức khiết tịnh: việc này được đảm nhận vì nước Trời là nguồn sinh lực phong phú hơn trong một con tim không chia sẻ bao hàm nghĩ vụ tiết dục hoàn toàn trong bậc độc thân (được hiểu chung là giữ cuộc đời độc thân trọn vẹn).
Lời khuyên phúc âm về đức nghèo khó được hiểu là theo gương đức Kitô là Đấng từ chỗ giàu sang đã trở nên nghèo khó vì chúng ta, ngoài một nếp sống nghèo khó trong thực tế và trong tinh thần cần cù, đạm bạc, thanh thoát với của cải thế gian còn bao hàm cả sự lệ thuộc vào sự hạn chế trong việc sử dụng và định đoạt tài sản chiếu theo quy tắc Luật riêng của mỗi tu hội được hiểu chung là giữ cuộc đời nghèo khó, không ham của thế gian.
Lời khuyên Phúc Âm về đức vâng phục được đảm nhận theo tinh thần đức tin và đức ái để theo bước đức Kitô là đấng đã vâng phục cho đến chết đòi buộc ý chí phục tùng các bề trên hợp pháp khi các ngài đại diện Thiên Chúa ban lệnh hợp theo hiến pháp riêng được hiểu chung là nghe lời đấng bề trên, người đại diện cho Thiên Chúa trong đức tin, đức mến, đức cậy.
Đời sống huynh đệ nghĩa là nhờ đó tất cả các thành viên được hiệp nhất với nhau trong đức Kitô như một gia đình riêng; phải được xác định thế nào để trở nên một sự tương trợ lẫn nhau trong tất cả các thành viên trong việc chu toàn ơn gọi của mình. Như vậy, nhờ sự hiệp thông huynh đệ được bén rễ và được xây dựng trên đức ái, các thành viên phải trở nên một mẫu gương của sự hòa giải đại đồng trong đức Kitô được hiểu chung là sống trong tình cảm anh em trong một gia đình.
Trong đạo Công giáo có rất nhiều dòng tu. Mỗi dòng tu có một hiến chương, quy chế hoạt động và hệ thống tổ chức riêng. Hệ thống tổ chức dòng tu thông thường sẽ có ba cấp: Bề trên dòng còn gọi là bề trên cả hay bề trên tổng quyền, tỉnh dòng và các cơ sở tu viện. Theo quy định, tu sĩ các tu viện vâng phục những người lãnh đạo tỉnh dòng và các tỉnh dòng vâng phục quyền của bề trên của dòng. Các dòng tu thường tổ chức Đại hội từng cấp để đánh giá tình hình, đề ra chương trình hành động, thay đổi cơ cấu tổ chức và nhân sự lãnh đạo.
Hiện nay, để nhận biết dòng tu thường theo hai cách, cụ thể:
Một là: Phân theo quy chế hoạt động, nếu phân theo cách này thì sẽ có hai dòng tu, trong đó dòng tu theo quy chế địa phận thuộc quyền điều khiển trực tiếp của các Giám mục nơi thiết lập và thường chỉ di chuyển trong các địa phận (Một số dòng theo quy chế địa phận ở Việt Nam như Dòng Thánh Tâm ở Huế; Dòng Giuse ở Nha Trang - Khánh Hòa, dòng Ảnh Phép lạ ở Kon Tum...) và dòng tu theo quy chế Tòa Thánh là những dòng tu lớn thường có từ rất lâu, mang tính chất quốc tế (một số dòng tu theo quy chế Tòa Thánh như các dòng tu nam: dòng Bơ-Noa, dòng Dominico (hay còn gọi dòng Đa Minh), dòng Phanxicô, dòng Chứa cứu thế, dòng Gioan Thiên Chúa, dòng Jesu (hay còn gọi là Dòng Tên)... và các dòng tu nữ: dòng kín Ca-Mê-Lô, dòng thánh Phao-Lô, dòng Bác ái Vinh Sơn, dòng Chúa Quan phòng, dòng Đức Bà...)
Hai là: Phân theo môi trường hoạt động; nếu phân theo cách này cũng có hai dòng tu, trong đó dòng tu chiêm niệm còn gọi là dòng tu kín với chủ đích hoạt động là đọc kinh, ngắm nguyện và tự lao động để sinh sống. Những tu sĩ của dòng tu chiêm niệm thường chỉ ở trong nhà Dòng suốt ngày và suốt đời, không đi ra bên ngoài, cho dù là các hoạt động tôn giáo (hiện có một số dòng chiêm niệm như dòng Bơ Noa, dòng Ca - Mê- Lô...). Dòng tu hoạt động là các dòng tu hoạt động với chủ đích là đi ra họat động ở ngoài xã hội dưới nhiều hình thức, hoặc trực tiếp lo việc tôn giáo như giảng dạy giáo lý, thần học, truyền giáo, đôi khi cũng coi sóc xứ đạo - đối với tu sĩ các dòng tu nam... hoặc gián tiếp tham gia các hoạt động từ thiện, xã hội, giáo dục, y tế, cứu trợ (một số dòng hoạt động như dòng tên, dòng Dominico, dòng Bos-Co...)
Ngoài ra, thường trong nội bộ của Giáo Hội còn có cách phân loại dòng tu dựa theo quy mô, vị thế đối với giáo hội và xã hội, cụ thể như: Đại dòng tu có các dòng như Bơ- Noa, dòng Dominico, dòng Xi-Tô, dòng Gioan Thiên Chúa, dòng tu đơn như dòng Chúa Cứu thế, dòng Cam - Mê- Lô... và các tu hội như dòng Xuân Bích, dòng Na- Gia- Rét...
Đối với tu sĩ, thường tu sĩ của các dòng tu nam sẽ được phân ra thành hai hàng, cụ thể các tu sĩ thường gọi là tu huynh và các linh mục. Tuy nhiên một số dòng không có linh mục như dòng La- Xan. Các Linh mục dòng sẽ được đào tạo bài bản như các linh mục triều và hoạt động tôn giáo như linh mục triều nhưng chủ yếu trong phạm vi các dòng. Nhưng cũng có thể giao phụ trách các giáo xứ trong địa phận nếu thiếu linh mục. Linh mục dòng cũng có thể được chuyển sang hệ triểu nhưng phải được giáo hội quyết định.
Đối với tu sĩ của các dòng tu nữ sẽ được phân ra thành hai cấp, một là các tu sĩ đã khấn tạm (việc tuyên khấn cho một thời gian do luật riêng ấn định, thời gian ấy không được dưới ba năm và không quá sáu năm) và hai là các tu sĩ cho tái khấn hoặc khấn trọn đời.
Hiện nay, trên thế giới có trên 1.500 tổ chức tu trì thuộc quyền của Giáo Hoàng và có hàng ngàn dòng tu Giáo phận. Ở Việt Nam hiện có rất nhiều dòng tu của đạo Công giáo, trong đó có 74 dòng tu đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp đăng ký hoạt động.
Bài: Sưu tầm & Biên tập
